ÇEKİŞMELİ YARGI VE ÇEKİŞMESİZ YARGI

A. Genel Olarak

Çekişmeli yargı çekişmesiz yargı

Medeni usul hukukunun konusu özel hukuktan kaynaklanan uyuşmazlıklar ve diğer işler oluşturur. Bu nedenle, çekişmeli ve çekişmesiz yargı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Çekişmeli yargı, iki taraf arasındaki özel hukuk alanında faaliyet gösteren bir hukuki uyuşmazlığın taraflardan birinin talebi üzerine bağımsız ve tarafsız mahkemelerce yargısal usullere uyularak karara bağlanması faaliyetidir.

Çekişmeli yargı, kişiler lehine yeni hakların doğmasına hizmet etmez; çünkü kişilerin haklarının düzenlenmesi ve belirlenmesi maddi hukuka aittir.

Çekişmesiz yargı ise, çekişmeli yargı işleri dışında kalan şeklen mahkemelerce görülen ve karara bağlanması istenen bir talep ya da bir olgunun veya durumun tespit edilmesi yahut bildirilmesi biçiminde somutlaşan işlerdir.

B. Çekişmeli yargı ile çekişmesiz yargı işlerini ayırmada kullanılan temel kriterler

Uyuşmazlık Yokluğu: Çekişmeli yargı ile çekişmesiz yargı arasındaki en temel farklardan biri uyuşmazlık yokluğu kıstasıdır. Buna göre, çekişmeli yargı, bir uyuşmazlık, iddia ve savunma hakkında karar verilmesi talebi ile açılan davalarla ilgilenirken; çekişmesiz yargıya tâbi işlerde ilgililer arasında kural olarak bir uyuşmazlık bulunmamaktadır.

Hakkın Yokluğu: Özel hukuk kişilerine karşı ileri sürebilecekleri sübjektif haklarının bulunmadığı işler, çekişmesiz yargıya tâbidir. Bu durumda ilgililerin, ileri sürebileceği herhangi bir hak bulunmamaktadır.

Re’sen Harekete Geçme: Hâkimin re’sen harekete geçmesi gereken veya geçebileceği tüm işler, çekişmesiz yargıya tâbidir.

C. Çekişmeli yargı ile çekişmesiz yargı arasındaki diğer temel farklar

Her ikisi de Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Çekişmeli yargıda dava malzemesinin toplanması açısından taraflarca getirilme (hazırlanma) ilkesi geçerlidir.

Çekişmesiz yargı işlerinin ise büyük ölçüde kamu düzeniyle ilgili olması sebebiyle bu tür işlerde delillerin toplanmasında aksine bir hüküm bulunmadıkça re’sen araştırma ilkesi geçerlidir.

Çekişmeli yargı sonucunda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm oluşturur. Bu niteliklerinden dolayı ancak Kanun’un açıkça izin verdiği hallerde bu kararlara karşı yargılamanın iadesi (yenilenmesi) yoluna başvurulabilir.

Çekişmesiz yargı sonucunda verilen kararlar ise maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Talep üzerine hâkim tarafından gerekçe gösterilerek değiştirilebilir ve düzeltilebilir; bu nedenle de kararlarına karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulamaz.

Çekişmeli yargı kararları kural olarak izhari (açıklayıcı), istisnai hallerde inşai (yenilik doğurucu) nitelik taşır.

Çekişmesiz yargı kararları ise kural olarak inşai, istisnai hallerde izhari nitelik taşır.

Çekişmeli yargıda, bir hukuki uyuşmazlık ve bu uyuşmazlığın süjeleri konumunda bulunan iki taraf mevcuttur.

Çekişmesiz yargıda, ne bir uyuşmazlık ne de taraf mevcuttur.

Çekişmeli yargıda, dava/davacı/davalı kavramları bulunur.

Çekişmesiz yargıda ise dava kavramının yerini iş, istem, talep; taraf kavramının yerini ise istemde bulunan, talepte bulunan, ilgili kavramları almıştır.

Çekişmeli yargıda, asli ve feri müdahaleFeri müdahale ; Üçüncü kişi, davayı kazanmasında huk... More mümkündür.

Çekişmesiz yargıda ise feri müdahaleFeri müdahale ; Üçüncü kişi, davayı kazanmasında huk... More mümkün olmayıp; sadece asli müdahaleAsli müdahale; Bir yargılamanın konusu olan hak veya şey... More mümkündür.

Çekişmeli yargıda, şekli taraf (davayı açan davacıdır) kavramı esas alınmıştır.

Çekişmesiz yargıda ise maddi ilgili (hukuki durumdan etkilenen) kavramı esas alınmıştır.

D. Çekişmesiz yargı işleri

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (m. 382-­‐388) çekişmesiz yargı işleri ayrıca ve açıkça düzenlenmiştir. Ancak buradaki sayma sınırlayıcı (tahdidi) değil, örnekseme (tadadi) saymadır.

I. Görevli mahkeme

Çekişmesiz yargı işlerinde görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmadığı sürece sulh hukuk mahkemesidir.

II. Çekişmesiz yargı işlerinde yetki

Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.

III. Yargılama usulü

Çekişmesiz yargı işlerinde, niteliğine uygun düştüğü ölçüde, basit yargılama usulü uygulanır.

Çekişmesiz yargı işlerinde aksine bir hüküm bulunmadıkça resen araştırma ilkesi geçerlidir.

Mahkemeler dışındaki resmî makamlara bırakılan çekişmesiz yargı işlerinde uygulanacak usul, ilgili özel kanunlarında belirtilen hükümlere tabidir.

IV. Mühürleme, deftere geçirme ve yemin tutanağı düzenlenmesi usulü

Mühürleme, deftere geçirme ve yemin tutanağı gibi işlerin düzenlenmesi usulü, bu Kanun gereğince, Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirlenir.

V. Kararlara karşı başvuru yolları

Çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlara karşı hukuki yararı bulunan ilgililer, özel kanuni düzenlemeler saklı kalmak kaydıyla, kararın öğrenilmesinden itibaren iki hafta içinde, bu Kanun hükümleri dairesinde istinaf yoluna başvurabilirler.

VI. Kararların niteliği

Kanunda aksine hüküm bulunmayan hâllerde, çekişmesiz yargı kararları maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez.

Çekişmeli yargı çekişmesiz yargı

Çekişmeli yargı çekişmesiz yargı

Çekişmeli yargı çekişmesiz yargı